Tegenwoordig hebben veel mensen last van het Prikkelbare Darm Syndroom. Misschien ervaar je zelf ook buikklachten en vraag je je af of dit past bij het Prikkelbare Darm Syndroom (ook wel PDS genoemd). In dit artikel vertelt Lisanne Bosch van pdsdietist.nl je meer over PDS. Neem bij twijfel over jouw klachten altijd contact op met een arts of specialist.
Ook in onze 'vraag en antwoord-sessie' met Giada De Palma, onderzoeker aan de McMaster-universiteit in Canada en betrokken bij meer dan 30 onderzoeken, kom je meer te weten over het microbioom en de mogelijke invloed van de samenstelling ervan op PDS.
Wat is Prikkelbare Darm Syndroom?
Prikkelbare Darm Syndroom is een van de meest voorkomende darmaandoeningen die naar schatting bij 10% van de Nederlanders voorkomt. Er is sprake van een functiestoornis van het maagdarmkanaal, waardoor mensen onder andere buikpijn, een opgeblazen gevoel en ontlastingsproblemen kunnen ervaren. PDS komt het meest voor onder vrouwen, ongeveer 75% van de mensen met de diagnose PDS is vrouw.
Wat is Prikkelbare Darm Syndroom?
Prikkelbare Darm Syndroom: symptomen
De klachten die mensen met Prikkelbare Darm Syndroom ervaren kunnen erg verschillen van dag tot dag. Zowel in ernst, frequentie als in soort klachten. Typische symptomen die horen bij Prikkelbare Darm Syndroom zijn buikpijn, buikkrampen, opgeblazen gevoel, een opgezette buik of een ongemakkelijk gevoel in de buik. Daarnaast zijn veel voorkomende klachten misselijkheid, winderigheid of gasvorming en problemen met het ontlastingspatroon. Waar de ene persoon vooral last heeft van diarree, kan de ander juist last hebben van obstipatie. Ook kan het zijn dat diarree en verstopping elkaar afwisselen.
Sommige mensen ervaren continu klachten, andere kunnen soms maanden géén klachten ervaren. En weer anderen ervaren de symptomen meer aanvalsgewijs, wat beschreven kan worden als een PDS-aanval. Naast de buikklachten en ontlastingproblemen kunnen ook klachten als vermoeidheid voorkomen, vaak door het ongemak dat PDS met zich meebrengt. Onze ervaring is dat als de klachten verminderen door de juiste voeding en leefstijl, ook klachten van vermoeidheid vaak enorm kunnen verminderen.
Prikkelbare Darm Syndroom: oorzaken
De precieze oorzaak van PDS is onbekend, maar wordt vaak in verband gebracht met verschillende factoren zoals:
- een onvoldoende vezelinname
- overmatige consumptie van buikonvriendelijke producten zoals te veel bewerkte voeding, koffie, vetten, veel FODMAP-rijke producten, alcohol, suikerrijke producten;
- een maagdarminfectie;
- langdurig gebruik van antibiotica.
Het vermoeden is dat de oorzaak vaak van meerdere factoren afhankelijk is en PDS kan ook familiair zijn. Hieronder zullen we een aantal factoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van PDS extra toelichten.
- Darmontsteking, darminfectie, darmparasieten, voedselvergiftiging of andere ‘stressvolle’ gebeurtenissen in de darm.
Naar schatting is bij zo’n 25% van de mensen PDS ontstaan na bijvoorbeeld een voedselvergiftiging of maagdarminfectie. Door darmontstekingen en infecties kan de darmwand beschadigd raken. Normaliter zorgt de darmwand voor het tegenhouden van bacteriën en schadelijke stoffen. Wanneer de darmwand minder goed werkt na bijvoorbeeld een voedselvergiftiging kunnen ook de darmbacteriën uit balans raken. Hierdoor kunnen de typische PDS--klachten opspelen.
- Verstoring in de communicatie tussen de hersenen en darmen.
Een belangrijk fenomeen dat hierbij een rol speelt is de hersen-darm-as. De darm en hersenen hebben een enorm belangrijke connectie en communiceren met elkaar. Dit kan ook verklaren waarom stress, spanningen of angstklachten ook een direct (vaak negatief) effect kunnen hebben op de PDS-klachten.
In een groot deel van de gevallen geven de darmen te veel of te sterke signalen naar de hersenen en/of geven de hersenen vervolgens weer te veel en te sterke signalen naar de darmen. Dit kan komen door een verstoring in de darmen, een verstoring in de hersenen of een verstoring in de communicatie tussen de darmen en de hersenen. De zenuwcellen in de darmwand van mensen met PDS kunnen bijvoorbeeld eerder het signaal ‘pijn’ afgeven aan de hersenen. Dit fenomeen, in vaktermen ook wel viscerale hypersensitiviteit genoemd, is uitgebreid bekend. Zo zijn er bijvoorbeeld ballon-onderzoeken gedaan waarbij een ballonnetje via de anus is ingebracht bij mensen met PDS en mensen zonder PDS. Als vervolgens het ballonnetje werd opgeblazen, gaven mensen met PDS veel sneller een pijnsignaal dan mensen zonder PDS.
- Samenstelling van het microbioom.
In onze darmen leven miljarden bacteriën. Deze bacteriën hebben een belangrijke functie in onze spijsvertering. Dit noemen we ook wel het microbioom. Bij een gezond microbioom is er een goed evenwicht tussen de goede en slechte bacteriën. Als de schadelijke bacteriën toenemen, kan het microbioom uit balans raken. Hierdoor kunnen klachten ontstaan. Er zijn verschillende dingen die kunnen zorgen voor een disbalans in het microbioom. Denk aan langdurig antibioticagebruik, maagzuurremmers of laxeermiddelen, een bestraling of operatie, een ongezond voedingspatroon (met name de inname van veel suikers, alcohol en weinig goede voedingsvezels).
Hoe wordt Prikkelbare Darm Syndroom gediagnosticeerd?
PDS kan moeilijk te diagnosticeren zijn vanwege de vele mogelijke symptomen die overlappen met een hoop andere aandoeningen, zoals bijvoorbeeld ontstekingsziekten van de darm of coeliakie. Daarom zullen er vaak eerst een aantal onderzoeken uitgevoerd worden alvorens de diagnose kan worden gesteld. Zodra zeker is dat er geen sprake is van een andere medische aandoening, kan de diagnose PDS worden gesteld aan de hand van de Rome IV-criteria. Dit houdt in dat:
-De symptomen langer dan 6 maanden moeten bestaan.
-Er moet gemiddeld minstens 1 dag per week in de afgelopen 3 maanden sprake zijn van buikpijn.
-Tenminste 2 van de volgende 3 symptomen moeten aanwezig zijn:
- De buikpijn is gerelateerd aan de ontlasting.
- Een verandering van de frequentie van de stoelgang: zo kan iemand diarree ervaren of obstipatie of allebei.
- Een verandering van de vorm van de stoelgang: de ontlasting is te hard of te waterig.
Hoe behandel je Prikkelbare Darm Syndroom?
Er is niet één behandeling die voor ieder persoon met PDS helpt, maar over het algemeen is de eerste (en meest effectieve) stap om voeding en leefstijl te veranderen. Sommige mensen beginnen dan meteen met het vermijden van voedingsmiddelen die de symptomen uitlokken, maar vaak is het effectiever om te beginnen met een buikvriendelijke, gezonde basisvoeding.
Daarnaast is het belangrijk om te zorgen voor voldoende slaap, een regelmatig voedings- en beweegpatroon, voldoende vocht en een goede balans tussen inspanning en ontspanning. Er zijn ook mogelijke behandelingen wat betreft medicijnen, supplementen en andere therapieën (hypnotherapie, mindfulness, ontspanningstherapie, cognitieve gedragstherapie, bekkenbodemtherapie).
Voeding bij prikkelbare darm syndroom
Als je aan de slag wilt om met voeding en leefstijl je klachten te verminderen, is het goed om te beginnen met een goede basis. Hieronder gaan we in op een aantal stappen die je kunt volgen om minder klachten te ervaren.
Voeding bij prikkelbare darm syndroom
-
Verbeteren/optimaliseren van basisvoeding en leefstijl
Basisvoeding.
Een belangrijke tip: eet regelmatig en sla geen maaltijden over. Zorg dat je de tijd neemt voor de maaltijd en dat je rustig eet en goed kauwt. Goed kauwen betekent kauwen totdat het eten in je mond appelmoesdikte heeft. Op deze manier doe je geweldig voorwerk zodat je maag- en darmen vervolgens goed aan de slag kunnen om de voedselbrij verder te kunnen verteren en opnemen.
Zorg voor voldoende variatie in het eetpatroon. Neem dagelijks 30 tot 40 gram vezels, zowel uit onoplosbare (granen) vezels als uit oplosbare vezels (fruit, groente, noten en peulvruchten). Lees hier meer over vezelrijk eten of doe inspiratie op met onze recepten voor vezelrijke ontbijtjes. Drink hierbij tenminste 1,5-2,5 liter vocht per dag. Het is daarnaast vaak slim om het gebruik van bewerkt voedsel (zoals kant-en-klaar maaltijden, pakjes, zakjes, sauzen...) te verminderen. Ook is het goed om suikers, zoetstoffen en alcohol zoveel mogelijk te beperken.
Eetgedrag en mindset.
Naast je voeding en leefstijl heeft ook je eetgedrag en mindset invloed op de klachten. Denk bijvoorbeeld aan:
- Hoe je eet (welk tempo). Hoe sneller je eet, hoe minder spijsverteringsenzymen er worden aangemaakt en hoe meer klachten je daarvan kunt krijgen.
- Waar je eet (eet je het op de bank, in de auto of rustig aan tafel). Als je even snel tussendoor eet kauw je vaak minder goed én je brein registreert minder goed hoeveel je hebt gegeten, waardoor de kans groter wordt dat je te grote porties eet of in ieder geval niet goed verzadigd raakt.
- Wanneer eet je (eet je alles bijvoorbeeld op één moment of verdeel je je maaltijden over 3 maaltijden per dag)?
- Waarom eet je (is het omdat je trek hebt of is dit uit bepaalde emoties of uit gewoontegedrag)?
Leefstijl.
Onze ervaring is dat veel mensen met PDS last hebben van stress. Een mooie stap is dan om te zorgen voor stressvermindering en anders om te leren gaan met stress. Stress heeft een aanzienlijke invloed op de klachten.
Tegenwoordig is het lastig om stress volledig te voorkomen of te vermijden. Daarom is het belangrijk om te onderzoeken wat voor jou helpend is om stress te verminderen of, wanneer dit niet kan, anders om te leren gaan met stressfactoren. Hiervoor kun je denken aan verschillende manieren, denk bijvoorbeeld aan lichaamsbeweging, maar ook ontspanningstherapieën (zoals yoga, meditatie, ontspanningsoefeningen en mindfulness) zijn helpend.
Zorg daarnaast voor voldoende (matig intensieve) lichaamsbeweging. Hoe meer jij beweegt, hoe meer je darmen ook in ‘beweging’ kunnen komen. Daarmee kun je verstopping verminderen en zelfs voorkomen. Ook maak je met bewegen verschillende gelukshormonen aan en heeft beweging een stressverminderend effect.
Tot slot is het ook belangrijk om niet te roken, omdat dit je darmen enorm kan prikkelen.
-
Wees alert op triggers en verminder of vermijd ze
Sommige producten geven vaker dan andere producten klachten bij Prikkelbare Darm Syndroom. Dan kun je denken aan:
- Alcohol en cafeïne kunnen beiden het maag-darmslijmvlies irriteren.
- Koolzuur bevattende dranken zoals cola, frisdranken en bruisend water.
- Capsaïcine: een stofje dat in pepers zit, maar ook in paprika.
- Grote hoeveelheden of te grote porties.
- Grote vetrijke maaltijden of te grote hoeveelheden suikers.
- Bepaalde triggerende voedingsmiddelen zoals knoflook, ui, koolsoorten en grote hoeveelheden onoplosbare vezels uit bijvoorbeeld tarwe.
- Kauwgom en mondverfrissende snoepjes.
-
Eliminatie-provocatie diëten
Indien de klachten onvoldoende verminderen als je een goede basisvoeding, een fijne leefstijl en de meest bekende triggers verminderd hebt, kan de volgende stap zijn om een eliminatie-provocatie dieet te volgen.
Wat zijn eliminatie-provocatie-diëten?
Een eliminatiedieet is een tijdelijk onderzoeksdieet. Bij een eliminatiedieet laat je een bepaalde periode (over het algemeen varieert dit van 2 tot 6 weken) één of meerdere specifieke voedingsmiddelen weg uit je eetpatroon. Na die periode voeg je het weer stap voor stap toe aan je eetpatroon om te onderzoeken of te bevestigen of het inderdaad aan dat specifieke product ligt.
Belangrijk bij deze laatste stap is dat je dit nóóit op eigen houtje doet, maar altijd een gespecialiseerd diëtist inschakelt. Er is bij eliminatie-provocatie diëten namelijk een groot risico op voedingsstof tekorten door een eenzijdig voedingspatroon. Daarnaast heeft een eliminatiedieet vaak een grote impact op de kwaliteit van leven, kan het onnodige stress met zich meebrengen en is het soms lastig om na een streng dieet de voeding weer op een gezonde manier uit te breiden.
Welke eliminatiediëten zijn effectief bij PDS?
Voorbeelden van effectieve eliminatie-diëten zijn: het FODMAP-dieet, een lactosevrij dieet, histamine-arm dieet en een dieet beperkt aan tarwe/fructanen.
Elf vragen aan microbioom-researcher Giada De Palma: “Elke patiënt kan een andere oorzaak voor zijn of haar PDS-symptomen hebben"
“Toen ik vele jaren geleden op zoek was naar een PhD-opportuniteit, raakte ik gefascineerd over hoe het microbioom bleek samen te hangen met onze gezondheid en verschillende aandoeningen. Mijn eerste onderzoeken gingen over de invloed van het microbioom bij coeliakie.”
“Lastige vraag! Als ik berichten lees op sociale media over mensen die een microbioom-analyse hebben laten uitvoeren op basis van hun ontlasting, maak ik me zorgen over conclusies die mensen daaruit trekken. Ik wil benadrukken dat we nog niet precies weten wat een gezond microbioom is, omdat dit afhankelijk is van persoon tot persoon.”
“Het microbioom is wat we noemen ‘functioneel redundant’, wat wil zeggen dat verschillende microbioomconfiguraties vergelijkbare functies kunnen vervullen. Dat maakt het heel moeilijk om iemands microbioom te analyseren en te zeggen wat er precies mis mee is. Er zijn meerdere studies gedaan met honderden zieke en niet-zieke testpersonen en toch hebben we geen duidelijk beeld van wat het verschil is tussen een veranderd/ziek en een gezond microbioom.”
“Mijn laatste twee artikelen, beide gepubliceerd in Science Translational Medicine, hebben de grootste invloed gehad op mijn kennis over het darmmicrobioom bij gezondheid en ziekte. In de eerste studie ontdekten we dat het transplanteren van ontlasting van PDS-patiënten in kiemvrije dieren resulteerde in een fenotype dat het fenotype van de donorpatiënten weerspiegelde. De dieren vertoonden een snellere gastro-intestinale transit wanneer de gebruikte ontlasting van PDS-patiënten met diarree kwam. Bovendien ontdekten we ook symptomen van angst en immuunactivatie bij de muizen die een transplantatie kregen van donorpatiënten met een angststoornis.”
“Interessant is dat, terwijl de samenstelling van het microbioom niet opvallend verschillend was tussen de dieren, het serummetaboloom wel compleet verschillend was tussen de gezonde en de PDS-gekoloniseerde dieren (de dieren waar een PDS-microbioom werd ingeplant, red.), maar ook tussen de PDS-gekoloniseerde dieren onderling. Dit toont aan dat de microbiomen functioneel verschillend waren.”
“Deze studie vormde de basis voor de recente vervolgstudie, omdat ze een kader vormde voor een model waarbij we het effect van de voeding en andere aspecten op pathofysiologie van PDS kunnen onderzoeken. De meest recente studie gaf me een inzicht in hoe sterk de invloed van het microbioom is. Hoewel het al bekend was dat het microbioom zelf veel verschillende molecules en verbindingen kan produceren, hadden we niet verwacht dat het microbioom zulke grote hoeveelheden histamine zou produceren.”
“Ja. Die toename van niet-overdraagbare chronische ziekten valt samen met industrialisatie van onze samenleving, het toenemende gebruik van antibiotica en medicijnen, de consumptie van verwerkt voedsel… Onze manier van leven is de laatste decennia ook sterk veranderd. We zijn meer gestrest en hebben minder tijd om van het leven te genieten. Al deze factoren hebben tot een toename in PDS geleid.”
“PDS is een heterogene aandoening, wat wil zeggen dat elke patiënt een andere oorzaak voor zijn of haar symptomen kan hebben. Dit maakt het ook zo lastig om voor PDS een behandeling aan te bevelen. Er bestaat niet één duidelijk type PDS-patiënt en net daarom is er ook niet één type behandeling. Daarom adviseer ik mensen om te vertrouwen op het advies van hun gastro-enteroloog.”
“Ik weet niet zeker of ik mijn levensstijl drastisch heb veranderd als gevolg van mijn onderzoeken, maar ik ben er wel bewuster over gaan nadenken. Zo denk ik vaak na over de gevolgen van dagdagelijkse activiteiten op de functionaliteit van mijn microbioom, zoals het eten van een bepaald voedingsmiddel of meer bewegen. Ik probeer zeker een meer gevarieerd en evenwichtig voedingspatroon aan te houden. Dit omdat ik weet hoe belangrijk het is voor de gezondheid van mijn microbioom en dus ook voor mijn algehele gezondheid.”
“Omdat we via onze studie de Klebsiella aerogenes-bacterie ontdekten, richten we ons specifiek op die bacterie, maar dit is waarschijnlijk niet de enige histamineproducerende bacterie in het microbioom die soortgelijke reacties bij PDS-patiënten kan uitlokken. Deze bacterie is niet zeldzaam en wordt zowel bij patiënten als bij gezonde controles aangetroffen, maar lijkt alleen symptomen te veroorzaken bij PDS-patiënten. Het vermogen van de bacterie om histamine te produceren wordt zowel door voeding als de omringende microbiële omgeving in de hand gewerkt. Andere bacteriën, zoals sommige probiotische melkzuurbacteriën, zijn in staat de histamine-aanmaak van die bacterie te beperken/remmen, althans in een in-vitro-omgeving.”
“Dit wordt momenteel nog onderzocht. We hebben in onze studie aangetoond dat zowel de voeding als de omringende microbiële omgeving in staat zijn om de histamine-producerende bacteriën te moduleren. In onze studie hebben we echter een laag-fermenteerbaar dieet gebruikt. Dat is een dieet dat niet langdurig kan worden gevolgd en van dichtbij moet worden opgevolgd door een voedingsdeskundige. Momenteel onderzoeken we voor deze specifieke subgroep van patiënten het gebruik van melkzuurprobiotica waarvan we weten dat ze, in een in-vitro-omgeving althans, de histamineproductie kunnen beperken/afremmen.”
“In onze studie gingen we terug naar onze oorspronkelijke klinische studie (MacIntosh, Reed et al., 2016), keken we naar de patiënten die een laag FODMAP-dieet hadden gevolgd en ontdekten we een afname van de relatieve overvloed aan Klebsiella aerogenen na het dieet. Het aantal patiënten in die studie was echter laag, dus we zouden het nog eens moeten herhalen in een grotere studie. Maar ik wil graag nog eens extra benadrukken dat het volgen van een laag FODMAP-dieet misschien niet voor elke PDS-patiënt geschikt is en op lange termijn ongewenste gevolgen kan hebben, zowel op voedingsniveau als op microbieel niveau.”
“Het klopt dat het ook een oplossing zou kunnen zijn om de focus te leggen op histamine of de histaminereceptoren. Die therapieën helpen echter niet bij elke patiënt. Het is erg moeilijk om nu al te weten welke patiënten baat zouden hebben bij deze therapieën. We onderzoeken momenteel verschillende biomarkers op basis van histaminedetectie en microbioomsamenstelling. Daarnaast hebben we in onze studie een rol gevonden voor histaminereceptor 4. Helaas is het geneesmiddel dat gericht is tegen deze receptor nog niet commercieel verkrijgbaar. Op preklinisch niveau onderzoeken wij het mogelijke gebruik van therapieën voor de verlichting van buikklachten bij deze PDS-patiënten.”
“We werken momenteel op drie verschillende pijlers voor deze PDS-patiënten. Ten eerste op het vlak van definiëren van de biomarkers, ten tweede de therapeutische benaderingen (probiotische of farmacologische behandeling) en ten derde het begrijpen van de werkingsmechanismen van microbiële histamine. We hopen een doelgericht traject te vinden dat zou leiden tot het behandelen buikklachten bij PDS-patiënten met veel histamineproducerende bacteriën.”
Tot slot: neem altijd eerst contact op met een specialist
Wil je aan de slag gaan met jouw prikkelbare darm, maar weet je niet hoe en waar te beginnen? Schakel dan altijd eerst de hulp in van een gespecialiseerd diëtist. Hij/zij zal je op weg kunnen helpen met concrete tips voor jouw situatie.
Dit advies is puur ter informatie en is niet bedoeld ter vervanging van medisch advies of medicijnen. Neem contact op met je huisarts of specialist voor je de adviezen op deze website toepast.
